Kiel fil'o, vi aŭd'is vi'a'n patr'o'n, kiu dir'is al vi tio'n: “Labor'u! kler'a hom'o pov'as ĉio'n ating'i.” Kiel patr'o, vi dir'is al vi'a fil'o: “Stud'u! Bon'a instru'it'ec'o valor'as riĉ'ec'o'n!”
Bon'e!
La 15’an de Septembr'o 1838, je la ok'a maten'e, en'ir'is leter'ist'o en unu el la dom'o'j de la Mezle Strat'o, unu el la plej silent'a'j Parizaj strat'o'j kvankam ĝi tra'ir'as unu el la plej bru'a'j kvartal'o'j de la tut'a mond'o, kaj met'ant'e leter'o'n sur la tabl'o'n de la pord'ist'o, li dir'is, etend'ant'e la man'o'n por ricev'i la prez'o'n de la dir'it'a leter'o:
“Sinjor'o Lebruno? Tri cend'o'j.”
“Jen vi'a'j tri cend'o'j,” dir'is la pord'ist'in'o, met'ant'e la leter'o'n en la fak'et'ar'o'n de la lu'ant'o al kiu ĝi est'is adres'it'a.
Ĉu vi iam pri'pens'is pri la en'hav'o de leter'o kiu'n vi ne pov'is mal'ferm'i?—pri tiu ĉi kvar'obl'e fald'it'a, paper'a sfinks'o, kiu al'port'as el unu lok'o de la ter'o al ali'a ies ĝoj'o'n aŭ mal'ĝoj'o'n, ies esper'o'n, dum ĝi rest'as silent'a por tiu'j en kies man'o'j ĝi pas'as antaŭ ol ĝi ating'os si'a'n cel'o'n? Ĉu vi sufiĉ'e ŝat'as la bon'farad'o'n de leter'o? Ĉu vi dir'is al vi mem: “Leter'o est'as la moment'a al'proksim'ig'o de la mal'proksim'ec'o, est'as la man'prem'o super la mont'eg'o'j, est'as la ne'vid'ebl'a katen'o kiu al'lig'as kun'e la mond'o'j'n?” La leter'o, kiel Januso, hav'as du vizaĝ'o'j'n; ĝi est'as babil'em'a kaj mut'a, en'hav'as ĉio'n kaj dir'as neni'o'n; ĝi est'as interes'a, bon'kor'a, sprit'a por tiu al kiu ĝi est'as adres'it'a; sed, sen'senc'a kaj ne'kompren'ebl'a por tri'a person'o kiu ĝi'n okaz'e leg'as.
Pren'u du'dek leter'o'j'n je l’ traf'o, kaj leg'u ili'n: unu est'os afer'a leter'o, tiu ĉi, duel'a el'vok'o; tiu invit'o je la vesper'manĝ'o; tamen, antaŭ ol oni ili'n mal'ferm'as, ĉiu'j hav'as la sam'a'n ekster'aĵ'o'n, est'as simil'e fald'it'a'j, port'as sam'a'n poŝt'mark'o'n. Ĉu ne est'as tio la figur'aĵ'o de la viv'o? Kiom da mal'sam'a'j sent'o'j est'as sub tiu ĉi en'volv'aĵ'o kiu'n oni nom'as hom'o kaj kiu est'as ĉiam sam'a, sub tiu ĉi poŝt'mark'o, kiu'n oni nom'as kor'o, kaj kiu neniam ŝanĝ'as. Nu, unu tag'o'n, vi ĵet'as al la fajr'o la leter'o'n, kiu al vi kaŭz'is la plej grand'a'n kor'tuŝ'ec'o'n kiam vi ĝi'n ricev'is, ĝi'a'j liter'o'j si'n tord'as moment'o'n sub la mort'a kis'o de la flam'o, kaj ĉio fin'iĝ'as; cindr'o eĉ ne rest'as el tiu brul'it'a est'int'ec'o. Tiel vi'a kor'o! Unu tag'o'n, sci'vol'e mal'ferm'ant'e ĝi'n, vi tie trov'as nom'o'n, kaj est'as feliĉ'a; post'e, tiu ĉi nom'o mal'aper'as, kaj vi far'iĝ'as indiferent'a. Sed, por detru'i tiu'n ĉi nom'o'n, vi ne dev'as brul'ig'i vi'a'n kor'o'n, kiel leter'o'n; la nom'o for'iĝ'as mem, kaj la skrib'it'a paĝ'o far'iĝ'as tut'e blank'a paĝ'o, sed ĝi ebl'e dis'flu'us cindr'e se vi vol'us ali'foj'e skrib'i i'o'n sur ĝi.
Do, la 15’an de Septembr'o 1838, oni al'port'is leter'o'n al sinjor'o Lebruno, en la Mezle Strat'o.
Kio est'is tiu ĉi sinjor'o Lebruno kaj kio'n en'hav'is tiu ĉi leter'o? Jen la demand'o. Sinjor'o Lebruno est'is dik'a, proksim'um'e kvar'dek-kvin'jar'a hom'o, kiu per'labor'is mal'grand'a'n riĉ'ec'o'n en la tol'a negoc'ad'o, est'is hav'int'a edz'in'o'n kaj hav'is fil'in'o'n. Vid'u jam kiom da tial'o'j por ke li ricev'u leter'o'n. Sro. Lebruno est'is mal'bel'a, sed li'a fil'in'o est'is bel'a; Sro. Lebruno est'is mal'sprit'a, sed li'a fil'in'o est'is sprit'a; Sro. Lebruno est'is dik'a, sed li'a fil'in'o est'is bel'tali'a; fin'e, Sro. Lebruno est'is ego'ist'a, sed li'a fil'in'o est'is bon'kor'a. Tial, malgraŭ ĉiu'j tiu'j difekt'o'j, konduk'is li'n per la naz'o Fraŭl'in'o Lebruno.
Kiam la serv'ist'in'o de Sro. Lebruno mal'supr'e'n'ir'is por la maten'a'j aĉet'o'j, la pord'ist'in'o don'is al ŝi la leter'o'n kiu'n ŝi ĵus ricev'is, kaj la serv'ist'in'o, re'ven'int'e hejm'e'n, don'is ĝi'n al si'a mastr'o, kiu sid'ant'e antaŭ si'a skrib'tabl'o, vest'it'a de ĉambr'o'vest'o, skrib'ad'is leter'o'n. Kiel dir'it'e, est'is long'temp'e Sro. Lebruno en la negoc'o, kaj dum la tut'a temp'o de si'a ĉe'est'o li kutim'is skrib'i, tiel fru'e kiel la ok'a maten'e, al si'a'j provinc'a'j kaj fremd'a'j korespond'ant'o'j. De'post kvar jar'o'j Sro. Lebruno jam ne far'is i'a'j'n negoc'o'j'n kun iu, sed li est'is konvink'it'a ke li ankoraŭ far'is iom, kaj li ne vol'is las'i preter'pas'i eĉ unu maten'o'n ne skrib'ant'e almenaŭ kvar aŭ kvin leter'o'j'n. Kio'n li skrib'is en si'a korespond'ad'o, neni'u pov'is dir'i; sed li skrib'ad'is, li ŝajn'is okup'at'a, tio est'as ĉio, kio'n li vol'is.
Pri tio ĉi trov'is Sro. Lebruno fraz'o'n, kiu li'n kontent'ig'is kaj kiu'n li oft'e ripet'ad'is, akompan'ant'e ĝi'n per si'a rent'ul'a rid'eg'o:
“Mi bon'e sci'as kiam mi mort'os,” li dir'is.
“Kiam vi mort'os?” oni demand'is li'n.
“Mi mort'os la antaŭ'tag'o'n de kiam mi ne skrib'os plu.”
Do, Sro. Lebruno est'is apud si'a skrib'tabl'o, kaj por vid'i pli bon'e tio'n, kio'n li skrib'is, li est'is for'puŝ'int'a si'a'j'n okul'vitr'o'j'n sur la frunt'o'n; ĉar, kiel vi sen'dub'e rimark'is, kiam okul'vitr'ul'o dezir'as vid'i i'o'n klar'e, li for'puŝ'as si'a'j'n okul'vitr'o'j'n ĝis la mez'o de la frunt'o aŭ ĝis la pint'o de la naz'o por ke li pov'u vid'i sub'e aŭ supr'e.
Mi tiel oft'e rimark'is tio'n, ke mi nun kred'as, ke nur person'o'j persekut'at'a'j de la polic'o kaj dezir'ant'e ŝanĝ'i si'a'j'n pri'skrib'o'j'n port'as okul'vitr'o'j'n kaj difekt'as si'a'j'n okul'o'j'n pen'ant'e vid'i tra vitr'o'j.
Kiel okaz'is, si'n trov'is Juli'o apud si'a patr'o kiam la serv'ist'in'o don'is al li la leter'o'n kiu'n la pord'ist'in'o est'is don'int'a al ŝi. Ne est'as neces'e dir'i, ke Juli'o est'is la bapt'a'nom'o de Fraŭl'in'o Lebruno. Ni dir'is, “kiel okaz'is,” tial ke, kutim'e, Fraŭl'in'o Juli'o ne lev'iĝ'is antaŭ la dek'a kaj du'on'o por maten'manĝ'i je la dek'unu'a. Iom da ruĝ'ec'o, kiu kolor'is ŝi'a'j'n vang'o'j'n kiam ŝi vid'is la skrib'ad'o'n sur la kovert'o kiu'n ŝi'a patr'o est'is mal'ferm'ont'a, montr'us al la observ'ant'o, se ĉe'est'us unu, ke tiu ĉi fru'a leter'o ne est'as fremd'a al la kaŭz'o kiu ig'as, ke Fraŭl'in'o Juli'o si'n trov'is lev'iĝ'int'a je la ok'a maten'e.
Ni dir'is, ke Fno. Juli'o est'is ĉarm'a,—ni tio'n pruv'os. Ŝi est'is mez'e kresk'it'a, kun nigr'a'j har'o'j, blu'a'j okul'o'j, roz'kolor'a vizaĝ'o, blank'a'j dent'o'j, rond'form'a'j ŝultr'o'j, kaj mal'dik'a tali'o, bel'form'a'j brak'o'j, mal'dik'eg'a'j fingr'o'j kaj mal'grand'a'j pied'o'j.
“Nu! mi ne kon'as tiu'n skrib'o'n!” dir'is Sro. Lebruno, stud'ant'e la super'skrib'o'n de la dir'it'a leter'o.
Kaj Sro. Lebruno, apog'iĝ'ant'e sur la dors'apog'il'o'n de si'a led'kovr'it'a seĝ'eg'o, mord'is la pint'o'n de la montr'a'fingr'o kaj daŭr'ig'is si'a'n stud'ad'o'n de la skrib'o sur la leter'o.
“Mal'ferm'u ĝi'n, pa'ĉj'o, tiam vi vid'os de kiu ĝi est'as,” dir'is Juli'o, apog'ant'e si'a'n brak'o'n sur la dors'apog'il'o'n de la seĝ'eg'o, kaj klin'iĝ'ant'e al li kun kor'bat'eg'o'j.
“Vi est'as prav'a,” dir'is la patr'o, kaj li mal'sigel'is la leter'o'n. Ni emfaz'as la vort'o'n “mal'sigel'is” tial ke, Sro. Lebruno est'is unu el tiu'j hom'o'j kiu'j, konvink'it'a'j pri la grav'ec'o de ĉiu'j leter'a'j vort'o'j, ne dis'romp'as, sed kviet'e dis'ig'as la sigel'o'n, por ke ili ne perd'u, per tro da rapid'ec'o, eĉ unu vort'o'n el la send'aĵ'o, kiu per si'a for'est'o pov'us for'pren'i el la fraz'o aŭ eĉ el la leter'o iom da senc'o aŭ eĉ ĝi'a'n tut'a'n senc'o'n.
“Ha! est'as de Sinjor'o Le'o,” dir'is Sro. Lebruno preter'pas'ant'e tuj al la sub'skrib'o.
“Ver'e!” dir'is Juli'o.
“Kio'n dezir'as dir'i al mi tiu ĉi ĉarm'a jun'ul'o? Ni vid'u!” Kaj Sro. Lebruno leg'is laŭt'e:
“Sinjor'o: Vi trov'os mi'a'n leter'o'n tre strang'a, kaj mi'a'n pet'o'n tre mal'tim'em'a—”
Sro. Lebruno inter'romp'is si'a'n leg'ad'o'n:
“Kia'n bel'a'n skrib'ad'o'n hav'as la jun'ul'o! Kia'n man'o'n por libr'o'ten'ist'o! Mal'feliĉ'e por li, li ne est'as tio! Ni daŭr'ig'u.” Kaj Sro. Lebruno daŭr'ig'is, tren'ig'ant'e la vort'o'j'n:
“ . . . . kaj mi'a'n pet'o'n tre mal'tim'em'a. Sed, mi jam ne pov'as kontraŭ'batal'i mi'a'j'n kor'a'j'n dezir'o'j'n, kaj se mi dev'as mort'i mi pli'vol'as mort'i per vi'a rifuz'o ol per dub'o.”
“Kio'n li vol'as dir'i?”
“Daŭr'ig'u, pa'ĉj'o.”
La tol'vend'ist'o daŭr'ig'is si'a'n leg'ad'o'n:
“Mi am'as vi'a'n fil'in'o'n, kaj Fraŭl'in'o Juli'o, laŭ mi'a kred'o, am'as mi'n?”
Leg'ant'e tiu'n fraz'o'n ek'salt'eg'is Sro. Lebruno, ek'kri'eg'ant'e:
“Li am'as vi'n kaj vi li'n am'as! Ĉu mi bon'e leg'is?”
“Jes pa'ĉj'o.”
“Tiel, vi konfes'as tio'n?”
“Tial ke mi'a patr'in'o vi'n am'is mi do pov'as am'i Sron. Le'o'n.”
“Ver'e! sed mi est'is komerc'ist'o!”
Kun plej grand'a kviet'ec'o Fraŭl'in'o Juli'o respond'is:
“Nu, se mi'a patr'in'o vi'n pro tio am'is, mi pro la kontraŭ'a kaŭz'o am'as Sron. Le'o'n.”
“Sed, kio'n li dezir'as?”
“Li dezir'as mi'a'n man'o'n.”
“Mi ver'e kred'as, ke est'as mal'tim'em'a li'a pet'o. Sed, kiel vi sci'as, ke li pet'as pri vi'a man'o?”
“Tial ke li dir'is al mi hieraŭ, ke li skrib'os al vi por pet'i pri ĝi.”
“Tiel, vi inter'parol'is kaŝ'e?”
“Jes, pa'ĉj'o.”
“Oft'e?”
“Tre oft'e.”
“Ho!”
“Li dir'ad'is al mi, ke li mi'n ĉiam am'os.”
“Kaj vi respond'is al li?”
“Ke mi li'n am'os ĝis la fin'o de mi'a viv'o.”
“Kaj, kiam vi tia'manier'e inter'parol'ad'is?”
“Kiam mi el'verŝ'is al vi la te'o'n.”
“Kaj tio ĉi okaz'is sub mi'a'j okul'o'j?”
“Ĉiam.”
“Kaj mi vid'is neni'o'n!”
“Vi ne pov'is i'o'n vid'i, pa'ĉj'o, vi ĉiam port'ad'is vi'a'j'n okul'vitr'o'j'n.”
“Tre bon'e, tre bon'e, Fraŭl'in'o, vi re'turn'e'n ir'os al la monaĥ'ej'o,” dir'is Sro. Lebruno lev'iĝ'ant'e kaj fald'ant'e la ne'tra'leg'it'a'n leter'o'n.
“Kio'n mi tie far'os?” demand'is Juli'o per voĉ'ton'o kiu pruv'is, ke ŝi, ne tim'ant'e la minac'o'j'n de si'a patr'o, est'is tut'e cert'a, ke ŝi li'n facil'e venk'os.
“Vi tie atend'os, ke mi al vi trov'os edz'o'n.”
“Kiu'n vi elekt'os pa'ĉj'o?”
“Kiu'n mi elekt'os.”
“Ha! tiam mi ne edz'in'iĝ'os je li.”
“Vi ne edz'in'iĝ'os je li?”
“Ne, pa'ĉj'o.”
“Kial?”
“Tial ke, li ne est'us Sro. Le'o.”
“Tiel, vi bezon'as Sron. Le'o'n?”
“Jes, pa'ĉj'o.”
“Vi ne vol'as ali'a'n?”
“Ne, pa'ĉj'o.”
“Kaj vi kred'as, ke mi konsent'os tiu'n edz'in'iĝ'o'n?”
“Jes, pa'ĉj'o.”
“Mi skrib'os al Sro. Le'o por ke li ne re'e met'u la pied'o'j'n ĉe mi.”
“Ho, mi tut'e sam'e li'n vid'os.”
“Kaj kie, mi pet'as?”
“Tra mi'a fenestr'o, kaj mi skrib'os al li.”
“Vi skrib'os al li! Kaj kio'n vi skrib'os al li?”
“Ke mi li'n am'as, ke vi est'as tiran'o, kaj, ke kiam mi est'os plen'aĝ'a mi edz'in'iĝ'os je li kontraŭ vi'a vol'o.”
“Kaj kie vi lern'is tiu'j'n bon'a'j'n princip'o'j'n?”
“Mi leg'is ili'n.”
“El kiu libr'o?”
“El la leĝ'ar'o.”
“El la leĝ'ar'o! Kiu iam kred'us, ke tiu ĉi tabernakl'o de la hom'a'j rajt'o'j kaj de la soci'a'j leĝ'o'j en'hav'us tia'j'n afer'o'j'n!”
“Artikol'o 227. Ĉapitr'o pri la rajt'o'j de la plen'aĝ'a'j ge'fil'o'j.”
“Ĉu vi sci'as kiom vi hav'os dot'e, kiam vi edz'in'iĝ'os?”
“Jes, pa'ĉj'o, ses'dek mil frank'o'j'n.”
“Mi for'ig'os de vi la dot'o'n.”
“Vi ne pov'as. Tio de'ven'as de mi'a patr'in'o. Kiam mi est'os plen'aĝ'a vi dev'os don'i kont'o'j'n al mi. Artikol'o 88, Ĉapitr'o pri la Zorgateco.”
“Kaj kiu dir'is al vi, ke est'as ĉio tio en la leĝ'ar'o?”
“Sro. Le'o. Vi bon'e sci'as, ke li ĉio'n sci'as.”
“Kaj, kompens'e, ke li hav'as neni'o'n.”
“Ne mal'help'as! li gajn'os riĉ'ec'o'n.”
“Neniam!”
“Sed vi mem dir'is tio'n al li.”
“Mi!”
“Jes, vi. Mi dek'du foj'e aŭd'is vi'n kiam vi li'n laŭd'is pri li'a instru'it'ec'o, kaj vi al'don'is, ke kun tio li ne dev'as tim'i pri la est'ont'ec'o. Nu, pa'ĉj'o, re'sid'iĝ'u, kaj ni inter'parol'u.”
Sro. Lebruno re'e sid'iĝ'is kaj Juli'o sur li'a'j'n genu'o'j'n.
“Vi am'as mi'n, ĉu ne? Nu, mi dir'as al vi, pa'ĉj'o, ke tiu ĉi edz'in'iĝ'o dev'as far'iĝ'i.”
“Ne! Sro. Le'o hav'as neni'o'n. Vi ne pov'as feliĉ'e mastr'um'i po tri mil frank'o'j jar'e. Kaj se vi vol'as ricev'i tio'n vi dev'us procent'don'i vi'a'j'n ses'dek mil frank'o'j'n po kvin pro cent'o'j, kio est'as nun'temp'e mal'facil'a; vi nur ricev'os la du'dek kvar mil frank'o'j'n de mi'a riĉ'ec'o post mi'a mort'o, kaj, dank’ al Di'o, mi est'as san'a. Sekv'e, vi bezon'as edz'o'n kiu al'port'os al vi almenaŭ tiom, kiom vi al li al'port'os, ĉirkaŭ ses'dek mil frank'o'j'n.”
“Sro. Le'o gajn'os tiom.”
“Li gajn'u tiom, ni post'e vid'os.”
“Daŭr'ig'int'e la leg'ad'o'n de li'a leter'o, vi ne ek'koler'us, kaj vi tuj inter'konsent'us.”
“Ĉu vi sci'as kio est'as ĉe la fin'o de la leter'o?”
“Cert'e, tial ke mi hav'as kopi'o'n en mi'a poŝ'o.”
“Ho! tiu'j knab'in'et'o'j! Kia'j demon'o'j!”
Sro. Lebruno re'e mal'ferm'is la leter'o'n:
“Far'iĝ'i la edz'o de vi'a fil'in'o, jen mi'a sol'a ambici'o, la sol'a cel'o de mi'a viv'o. Sed mi vol'as ig'i ŝi'n feliĉ'a, kaj feliĉ'a ŝi nur pov'as est'i kontent'ig'ant'e ĉiu'j'n el si'a'j bezon'o'j, ĉiu'j'n el si'a'j kapric'o'j. Vi sci'as kiom instru'it'a mi est'as, kaj kiom da rimed'o'j la instru'it'ec'o kaj bel'art'o'j prezent'as al tiu, kiu ili'n el'lern'is. Don'u al mi unu jar'o'n. Dum tiu ĉi jar'o ni ek'labor'eg'os, sub'ten'at'e de la esper'o je la rezultat'o, kaj post la jar'o mi ven'os pet'i al vi la man'o'n de Fraŭl'in'o Juli'o; ĉar dum tiu ĉi temp'o, eĉ ne dorm'ant'e, eĉ nutr'ant'e mi'n nur per pan'o kaj akv'o mi per'labor'os almenaŭ kvin'dek mil frank'o'j'n kaj tio est'os ek'komenc'iĝ'o. Omnia labor vincit improbus.”
“Kio'n vol'as dir'i tiu ĉi fraz'o?”
“Obstin'a labor'o venk'as ĉio'n,” dir'is Juli'o.
“Ĉu vi do sci'as latin'a'n?”
“Jes, pa'ĉj'o.”
“Vi sci'as latin'a'n!”
“Jes, Sro. Le'o instru'is ĝi'n al mi, por ke ni pov'u inter'korespond'i per lingv'o ne kompren'it'a de vi. Sed, fin'u leg'i la leter'o'n.”
Sro. Lebruno, ne venk'ant'e si'a'n surpriz'o'n pri la latin'a sci'o de si'a fil'in'o daŭr'ig'is:
“Se post jar'o mi ne bon'e sukces'os, vi pov'os dispon'i la man'o'n de Fraŭl'in'o Juli'o kaj al mi rest'os nur la mort'o.”
“Nu! kio'n vi dir'as pri tio, pa'ĉj'o?”
“Est'as sufiĉ'e prudent'a.”
“Bon'eg'a! Tiel, vi konsent'as?”
“Mi est'as dev'ig'it'a, tial ke vi tio'n vol'as.”
“Post unu jar'o vi don'os mi'a'n man'o'n al Sro. Le'o?”
“Se nur, Sro. Le'o per'labor'os kaj al'port'os al mi kvin'dek mil frank'o'j'n.”
“Li per'labor'os ili'n. Tiel mi pov'as anonc'i al li tiu'n ĉi bon'a'n nov'aĵ'o'n kaj dir'i al li, ke li supr'e'n'ir'u por dank'i vi'n pri tio.”
“Kiel?”
“Li atend'as vi'a'n respond'o'n mal'supr'e'n en la strat'o.”
“Vi li'n tie vid'is?”
“Mi sci'as tio'n. Li dir'is al mi hieraŭ, ke li est'os sur la strat'o je la naŭ'a maten'e, kaj nun ek'son'iĝ'as la naŭ'a.”
Juli'o al'proksim'iĝ'is al la fenestr'o, mal'ferm'is ĝi'n kaj mov'ant'e du aŭ tri'foj'e si'a'n montr'a'fingr'o'n al si'a'j okul'o'j far'is la signal'o'n kiu, en ĉiu'j land'o'j de la mond'o vol'as dir'i “ven'u,” kaj tiu al kiu ŝi tiu'n signal'o'n est'is far'int'a, kaj kiu, vid'ant'e ĝi'n, ek'salt'is pro ĝoj'o, antaŭ'e'n'salt'is en la dom'o'n.
“Dank'u mi'a'n patr'o'n, li konsent'as vi'a'n propon'o'n,” dir'is la jun'ul'in'o, puŝ'ant'e li'n al Sro. Lebruno.
“Kiom da dank'ec'o!” ek'kri'is Le'o, prem'ant'e la patr'a'n man'o'n.
“Vi do am'eg'as mi'a'n fil'in'o'n?”
“Per la tut'a anim'o, Sinjor'o.”
“Kaj vi esper'as ating'i vi'a'n cel'o'n?”
“Mi est'as cert'a pri tio.”
“Kiom vi jam hav'as?”
“Neni'o'n.”
“Tamen, vi hav'as ofic'o'n, vi mult'a'foj'e dir'is tio'n al mi.”
“Jes, sinjor'o, ĉe la financ'a ministr'ej'o.”
“Kiom vi gajn'as monat'e?”
“Cent dek'tri frank'o'j'n kaj sep'dek kvin centim'o'j'n.”
“Tio ne sufiĉ'as.”
“Tial mi for'las'os mi'a'n ofic'o'n.”
“Pri'zorg'u! Vi ebl'e ne gajn'os tiom'e per vi'a tut'a instru'it'ec'o.”
“Vi tromp'iĝ'as, sinjor'o. Ni feliĉ'e viv'as en jar'cent'o kie la labor'o ĉiam trov'as si'a'n rekompenc'o'n.”
“Tamen, ĝis nun, vi nur trov'is cent dek tri frank'o'j'n kaj sep'dek kvin centim'o'j'n monat'e.”
“Ĝis nun, mi ne am'is, sinjor'o, kaj tiu mal'grand'a sum'o sufiĉ'ad'is mi'a'j'n simpl'a'j'n gust'o'j'n.”
“Tiel, vi mult'o'n sci'as!” daŭr'iĝ'is Sro. Lebruno kun la admir'o de hom'o kiu neniam sci'is neni'o'n, escept'int'e nur sufiĉ'e da si'a propr'a lingv'o por vend'i tol'o'n kaj ĉio'n neces'a'n pri aritmetik'o por gajn'i du'dek kvin aŭ tri'dek procent'e.
“Jes, sinjor'o, mi mult'o'n sci'as.”
“Ĉu vi parol'as angl'e?”
“Kun facil'ec'o.”
“German'e?”
“Kiel naci'ul'o.”
“Ital'e?”
“Tre bon'e.”
“Hispan'e?”
“Bon'eg'e.”
“Latin'e? Grek'e?”
“Tut'e bon'e. Mi eĉ parol'as arab'e.”
“Arab'e, pa'ĉj'o, ĉu tio ne est'as mir'ind'a?” dir'is Juli'o. “Kiel kontent'eg'a vi est'us, se vi parol'us arab'e.”
“Kiel, sinjor'o, vi leg'as tiu'j'n ĉi long'a'j'n, mal'dik'a'j'n tord'it'a'j'n liter'o'j'n kiu'j simil'as al vermiĉel'o?”
“Sen ia mal'facil'ec'o.”
“Kaj vi ankaŭ desegn'as?”
“Jes. Mi pov'us far'i bon'a'n kopi'o'n laŭ grand'a majstr'o. Mi sci'as iom da arkitektur'o, mi est'as bon'eg'a ĥemi'ist'o, mi ankoraŭ sci'as la tut'mond'a'n histori'o'n, la biologi'o'n, mi est'as diplom'it'a leĝ'ist'o. Kaj vi kred'as, ke per ĉio tio mi antaŭ unu jar'o ne gajn'os kvin'dek mil frank'o'j'n?”
“Kvin'dek mil frank'o'j'n est'as mult'e da mon'o, sed mi ne de'pren'as mi'a'n promes'o'n. Re'ven'u je la 15a de Septembr'o, 1839. Tamen, kvankam vi est'us mal'kler'ul'o, mi tuj don'us al vi mi'a'n fil'in'o'n se vi hav'us la mon'o'n kiu'n el'spez'ad'is vi'a'j ge'patr'o'j por instru'ig'i al vi ĉio'n kio'n vi sci'as.”
“Vi pacienc'e atend'os tut'a'n jar'o'n, Juli'o?” dir'is Le'o al la jun'ul'in'o.
“Jes, amik'o mi'a, mi ĝi'n al vi ĵur'as.”
“Nu, sinjor'o, ĝis la 15a de Septembr'o 1839,” dir'is Le'o, el'ir'ant'e post li prem'is la man'o'n al si'a am'at'in'o.
“Sinjor'o, mi hav'as la honor'o'n salut'i vi'n,” respond'is Sro. Lebruno al kies lip'o'j tiu ĉi fraz'o, kiu'n li ripet'ad'is dum du'dek jar'o'j ĉiu'foj'e kiam li adiaŭ'is klient'o'n, sen'ĉes'e re'ven'is ornam'it'a per afekt'a voĉ'ton'o kaj sen'signif'a rid'et'o.
Dek kaj du'on'o monat'o'j post tiu scen'o, hom'o pal'a, long'barb'a, kav'vang'a, preskaŭ per ĉifon'aĵ'o'j vest'it'a, sid'ad'is en mal'alt'a, mal'hel'a, mal'san'ig'a ĉambr'et'o de mal'bon'a Londona gast'ej'o. Li est'is las'int'a fal'i la kap'o'n sur la brust'o'n, kaj mal'dekstr'aman'e ten'is pistol'o'n kun kies ĉan'o li lud'is per la dekstr'a man'o. Tiu ĉi pal'a, mal'gras'a, ĉifon'vest'it'a hom'o est'is Le'o, kiu est'is tra'bor'ont'a la kap'o'n per kugl'o.
Leter'o kuŝ'is sur la tabl'o. Tiu ĉi leter'o port'is la nom'o'n kaj adres'o'n de Juli'o.
Ĝi en'hav'is nur jen'a'j'n vort'o'j'n:
“Mi far'is ĉio'n por per'labor'i la sum'o'n postul'it'a'n de vi'a patr'o, mi est'as pli mal'riĉ'a ol kiam mi vi'n vid'is unu'a'foj'e kaj mi ne manĝ'is de du tag'o'j. Kiam vi ricev'os tiu'n ĉi leter'o'n mi est'os mort'int'a pri'pens'ant'e pri vi. Pistol'a kugl'o est'os far'int'a tio'n, kio'n mal'sat'o est'us far'int'a se mi ankoraŭ kuraĝ'us esper'i.
Est'u feliĉ'a, Juli'o, tio est'as mi'a last'a dezir'o antaŭ ol mi mort'os.
Le'o18an de Juli'o, 1839
Le'o last'foj'e tra'leg'is tiu'n leter'o'n kaj sigel'is ĝi'n, dir'ant'e:
“Nu! kia bon'o est'us atend'i ĝis la ses semajn'o'j antaŭ la 15’a de Septembr'o, 1839 est'os pas'int'a'j?”
Kaj li ŝarg'is la pistol'o'n kiu'n li ten'is en la man'o antaŭ ol li prem'os ĝi'n kontraŭ si'a tempi'o; ĉar sci'ant'e ĉio'n, li ankoraŭ sci'is, ke est'as tra la tempi'o kaj ne tra la buŝ'o, ke oni dev'as paf'i kiam oni vol'as cert'e kaj subit'e mort'i.
Moment'o'n kiam li est'is prem'ont'a la mal'streĉ'il'o'n la pord'o subit'e mal'ferm'iĝ'is, las'ant'e en'ir'i dik'a'n hom'o'n, kun ruĝ'eg'a vizaĝ'o, vest'it'a'n je drap'a vest'o kaj blank'a antaŭ'tuk'o supr'e'n'turn'it'a de la angul'o. Tiu ĉi hom'a mastodont'o est'is la mastr'o de la gast'ej'o kie viv'is Le'o, se oni pov'as nom'i tio'n viv'i.
La unu'a mov'o de Le'o, tiu ĉi mov'o kiu'n oni neniam pov'as mal'help'i, ne est'is prem'i la mal'streĉ'il'o'n sed kaŝ'i si'a'n pistol'o'n post la dors'o'n.
Sed tiu'n ĉi mov'o'n vid'is la mastr'o kiu al'proksim'iĝ'ant'e dir'is:
“Kio'n do vi tie far'as?” Kaj li al'tir'is al si la man'o'n kaj la pistol'o'n.
“Vi est'is paf'ont'a kugl'o'n tra la kap'o?” Le'o far'is jes'a'n signal'o'n.
“Kiel pri la kvin'dek frank'o'j'n kiu'j'n vi ŝuld'as al mi?”
“Mi ne hav'as ili'n.”
“Tiel, vi ne nur ne pag'as mi'n, sed ankoraŭ vi mort'ig'as vi'n ĉe mi, kaj embaras'as mi'n per mal'viv'a hom'o! Don'u al mi vi'a'n pistol'o'n.”
“Kial?”
“Vi demand'as tio'n al mi? Por mal'help'i vi'a'n mem'mort'ig'o'n antaŭ ol vi pag'os mi'n! Post'e tio est'os tut'e indiferent'a al mi, tamen vi dev'os vi'n mort'ig'i ekster'e.”
“Tiel, mi ne eĉ hav'as la liber'ec'o'n mort'i,” murmur'et'is Le'o, kiu'n la mizer'o, la mal'esper'o, la mal'sat'o kaj la konfuz'o kiu ĉiam antaŭ'ir'as la mem'mort'ig'o, ig'is tut'e sen'pov'a, kaj kiu, apenaŭ sci'ant'e kio'n li far'is, al'tir'is si'a'n arm'il'o'n al la mastr'o, dir'ant'e:
“Malgraŭ ĉio, mi ŝuld'as mon'o'n al vi, mi est'as vi'a, far'u el mi kio'n vi vol'as. Oni arest'u mi'n se tio al vi ŝajn'as bon'e.”
“Ĉu vi do est'as tre mal'feliĉ'a?”
“Ho jes! mi est'as tia.”
“Ĉu vi ne sci'as kiel far'i i'o'n?”
“Mi sci'as ĉio'n.”
“Ĉio'n!”
“Jes, ĉio'n, de arab'a kaj grek'a ĝis la rimed'o por far'i mal'kar'a'n sap'o'n. Tamen mi mort'as de mal'sat'o.”
“Kompren'ebl'e! Neni'o el ĉio tio nutr'as hom'o'n, kaj vi ne est'as la unu'a.”
“Mi vol'is don'i lecion'o'j'n: oni propon'is al mi mil du'cent frank'o'j'n jar'e. Mil du'cent frank'o'j'n por pas'ig'i la tut'a'n tag'o'n instru'ant'e al amas'o de ok ĝis dek'jar'a'j mal'sprit'ul'o'j, el kiu'j, ĉiu est'as pli ne'sci'a, pli mal'agrabl'a, pli mal'bel'a ol la ali'a.”
“Post'e?”
“Post'e, mi far'is traduk'o'n el arab'a'j kant'o'j, bel'eg'a'j kant'o'j, tut'e ne'kon'at'a'j ĉe Eŭrop'o kaj kapabl'a'j ali'form'ig'i la tut'a'n nord'a'n literatur'o'n.”
“Nu?”
“Nu, la el'don'ist'o postul'is de mi du mil frank'o'j'n por pres'i mi'a'n traduk'o'n.”
“Vi dev'us prov'i i'o'n ali'a'n.”
“Tio'n mi far'is. Mi pet'is labor'o'n ĉe la franc'a reg'ist'ar'o, kopi'o'n de pentr'aĵ'o.”
“Tio'n vi tuj ricev'is. Oni dir'as, ke en Franc'uj'o, la reg'ist'ar'o mult'e kuraĝ'ig'as la bel'art'o'j'n.”
“Oni propon'is al mi ok'cent frank'o'j'n por far'i kopi'o'n laŭ Velaskes kiu neces'us jar'o'n da labor'o.”
“Ha! tio est'as tre amuz'a! Daŭr'ig'u,” dir'is la mastr'o met'ant'e la man'o'j'n sur la koks'o'j'n kaj ŝajn'e tre interes'at'a pri tio, kio'n li aŭd'ad'is.
“Ha! Tio vi'n amuz'as?”
“Mult'eg'e!”
Kaj la mastr'o sid'iĝ'is, li ĵus pri'pens'is, ke li est'us pli komfort'a sid'ant'e ol star'ant'e.
“Mi tiam mi'n turn'is al ĵurnal'o,” daŭr'ig'is Le'o, “por traduk'i fremd'a'j'n nov'aĵ'o'j'n kaj skrib'i scienc'a'j'n artikol'o'j'n. Post monat'o, mi est'is per'labor'int'a ok'dek frank'o'j'n, kaj mi ricev'is la ordon'o'n jam ne skrib'i scienc'a'j'n artikol'o'j'n tial ke abon'int'o'j skrib'is, ke tio enu'ig'is ili'n.”
“Ha jes! Tiu'j ĉi scienc'a'j artikol'o'j est'as ne'toler'ebl'a'j!” dir'is la mastr'o rid'eg'ant'e.
“Tiam, mi kun'met'is mi'a'j'n last'a'j'n rimed'o'j'n kaj mi ven'is en Angl'uj'o'n.”
“Vi far'is bon'e.”
“Parol'ant'e bon'eg'a'n angl'a'n, mi intenc'is instru'i franc'a'n al vi'a'j jun'a'j sinjor'o'j, sed mi ne'si'n'gard'em'e el'parol'is la vort'o'n ‘ĉemiz'o’ antaŭ sinjor'in'o, patr'in'o de unu el vi'a'j sam'land'an'o'j kaj tiu'n tag'o'n mem oni for'permes'is mi'n.”
“Kaj post tio?”
“Post tio, mi far'is neni'o'n. Mi ven'is loĝ'i ĉe vi, kaj mi ŝuld'as al vi kvin'dek frank'o'j'n.”
“Vi antaŭ'e dev'is kontent'iĝ'i hav'ant'e la unu'a'n ofic'o'n kiu'n vi trov'is, tiu po mil du'cent frank'o'j'n.”
“Kontent'iĝ'i! mi pli'vol'as mort'i.”
“Mi ja kontent'iĝ'as laŭ tio, kio'n mi hav'as,” dir'is la mastr'o fier'e, “kaj de du'dek jar'o'j mi kuir'as.”
“Ebl'e mi kontent'iĝ'us se mi ne am'us.”
“Vi am'as?”
“Jes! Por ricev'i tiu'n, kiu'n mi am'as, mi dev'is per'labor'i kvin'dek mil frank'o'j'n antaŭ unu jar'o.”
“Kvin'dek mil frank'o'j'n antaŭ unu jar'o! kiam mi ankoraŭ ne hav'as pli ol du'dek kvin mil frank'o'j'n, la du'on'o de tio, kio'n vi vol'as, kaj eĉ nur post du'dek jar'o'j da labor'o! Vi est'is frenez'ul'o, mi'a kar'a!”
“Kaj post ses semajn'o'j fin'os la jar'o'n. Jen kial mi pli'vol'is mort'i hodiaŭ ol atend'i ĝis la fin'o.”
La mastr'o ŝajn'is profund'e en'pens'i.
“Mi hav'as ide'o'n!” li subit'e ek'kri'is.
“Vi?”
“Jes, mi! Vi bezon'as kvin'dek mil frank'o'j'n?”
“Jes.”
“Se mi hav'ig'os al vi ses'dek mil frank'o'j'n, ĉu vi don'os al mi dek mil?”
Le'o rigard'is la mastr'o'n kiel oni rigard'as frenez'ul'o'n.
“Mi parol'as al vi serioz'e.”
“Vi pov'as hav'ig'i al mi ses'dek mil frank'o'j'n?”
“Antaŭ ol unu monat'o.”
Le'o lev'iĝ'is kaj si'n ĵet'is je la kol'o de la mastr'o kiu for'puŝ'ant'e li'n per la man'o daŭr'ig'is:
“Ĉu vi hav'as bon'a'n stomak'o'n?”
“Bon'eg'a'n, sed kial?”
“Ĉu vi iam tro'uz'is ĝi'n?”
“Neniam.”
“Vi edz'iĝ'os je vi'a am'at'in'o.”
“Kiel?”
“Kuraĝ'u! Est'as tio kio'n vi neces'as.”
“Kio'n vi vol'as dir'i?”
“Vestiĝ'u!”
“Mi ne hav'as ali'a'j'n vest'o'j'n ol tiu'j'n.”
“Tial, mi prunt'e don'is al vi, kaj mi ven'ig'os raz'ist'o'n kiu raz'os vi'a'n barb'o'n. Ni est'as ir'ont'a'j ĉe grand'a sinjor'o, lord'o de Angl'uj'o.”
“Kiu al mi don'os ses'dek mil frank'o'j'n?”
“Kiu ebl'ig'os, ke vi ili'n per'labor'os, se vi hav'as bon'a'n stomak'o'n.”
“Mi tut'e ne kompren'as.”
“Vi ne bezon'as kompren'i. Ĉu vi hav'as bon'a'n stomak'o'n?”
“Jes, mi ripet'as al vi.”
“Ĉu vi ŝat'as manĝ'i kolomb'o'n?”
“Mi tre mult'e ŝat'as tio'n.”
“Vi est'as sav'it'a kaj mi profit'os dek mil frank'o'j'n. Atend'u mi'n, mi baldaŭ re'ven'os.”
Du'dek minut'o'j post tiu inter'parol'ad'o, Le'o, raz'it'a, vest'it'a per vest'o kvar'obl'e tro larĝ'a por li, sed pli pur'a ol tiu kiu'n li port'is dum unu monat'o, el'ir'is el la gast'ej'o kun'e kun la mastr'o, ne ankoraŭ sci'ant'e kie'n li ir'as nek kia'n rilat'o'n pov'is hav'i la kolomb'o'j kun la am'o, kaj la kvin'dek mil frank'o'j kiu'j'n li bezon'is.
Sro. Peters al'konduk'is Le'o'n al unu el la plej riĉ'a'j dom'eg'o'j de Pikadilo.
“Ĉu Li'a Moŝt'o, Lord'o Lenisdalo est'as dom'e?” demand'is la mastr'o, star'ant'e respekt'e, kun la ĉapel'o en la man'o, antaŭ la galon'it'a lake'o al kiu li si'n turn'is, signal'ant'e al Le'o, ke li far'u sam'e. La lake'o respond'is:
“Ne. Li'a Moŝt'o ne akcept'as hodiaŭ.”
“Bon'vol'u dir'i al Li'a Moŝt'o, ke est'as iu pri la kolomb'o'j,” daŭr'ig'is Peters.
“Ha! se est'as pri la kolomb'o'j vi pov'as en'ir'i,” respond'is la lake'o.
Peters triumf'e rigard'is Le'o'n kaj murmur'et'is: “Ĉio ir'as bon'e.”
Le'o kred'is, ke li rev'as.
La lake'o en'konduk'is la du vizit'ant'o'j'n en riĉ'a'n, or'a'n kaj silk'a'n salon'o'n kaj dir'is per mult'e pli respekt'a voĉ'ton'o ol antaŭ'e.
“Mi sci'ig'os Li'a'n Moŝt'o'n.”
Post du'dek minut'o'j aper'is la Lord'o.
Est'is hom'o ĉirkaŭ ses'dek'jar'a, alt'a, mal'dik'a, kun blank'a'j har'o'j, disting'a ekster'o, kaj rigard'o'j de hom'o kiu kutim'as protekt'i la pet'ant'o'j'n kaj respond'i al ili.
Peters si'n lev'ant'e, kiel Le'o, kaj humil'eg'e salut'ant'e per tri aŭ kvar salut'o'j, dir'is:
“Vi'a Moŝt'o, mi ven'as propon'i al vi'a ekscelenc'o tiu'n ĉi sinjor'o'n, kiu dezir'as konkur'i je la kolomb'a premi'o.”
Sro. Lenisdalo rigard'is Le'o'n kiel natur'ist'o rigard'us insekt'o'n, kiu'n li unu'a'foj'e vid'as.
“Vi est'as franc'o?” demand'is la moŝt'o, uz'ant'e la franc'a'n lingv'o'n por parol'i al Le'o.
“Yes, my lord,” li respond'is angl'e, kio flat'is la fil'o'n de Albion'o.
“Kaj vi dezir'as konkur'i je la kolomb'a premi'o?”
“Mi tut'e ne sci'as, Vi'a Moŝt'o, sed antaŭ kvar'on'o da hor'o mi est'is tra'paf'ont'a mi'a'n kap'o'n kiam en'ir'is Sro. Peters, la mastr'o, en mi'a'n ĉambr'o'n kaj, kor'tuŝ'it'e de la rakont'o pri mi'a mal'feliĉ'o li propon'is al mi ebl'ig'i mi'n gajn'i dek'du mil dolar'o'j'n post unu monat'o, nur ĝis nun mi ne sukces'is ig'i li'n dir'i al mi kia'manier'e.”
La angl'o respond'is per mal'varm'a diplomat'a voĉ'ton'o:
“Jen la afer'o, sinjor'o. Ekzist'as en Londono societ'o de spert'ul'o'j kies prezid'ant'o mi est'as. Tiu ĉi societ'o mult'e dezir'ant'e klar'ig'i ĉiu'j'n scienc'a'j'n demand'o'j'n propon'is premi'o'n po dek du mil dolar'o'j al tiu, kiu, dum unu monat'o, manĝ'os ĉiu'tag'e kolomb'o'n je la vesper'manĝ'o. Tio unu'a'temp'e ŝajn'is facil'a, sed neni'u ankoraŭ sukces'is, kvankam mult'a'j prov'is la task'o'n. Kelk'a'j ĉes'is post la dek'a kolomb'o, ali'a'j mal'san'iĝ'is je la dek kvin'a, kaj tri el la konkur'ant'o'j mort'is inter la du'dek du'a kaj la du'dek kvin'a. Tiam est'is la premi'o nur tri'dek mil frank'o'j. La mal'facil'ec'o ĝi'n gajn'i kaŭz'is, ke ni ĝi'n du'obl'ig'is. Ĉu vi dezir'as konkur'i, sinjor'o?”
Ni tut'e ne pov'as pri'skrib'i la mir'o'n de Le'o. Li respond'is, ne bon'e sci'ant'e kio'n li dir'as:
“Jes, Vi'a Moŝt'o, sed vi liver'os la kolomb'o'j'n?”
“Kompren'ebl'e.”
“Tial ke mi'a'j rimed'o'j tut'e ne permes'as al mi tiu'n el'spez'o'n.”
“Kaj, kiam vi ek'komenc'os?”
“Hodiaŭ mem.”
“Bon'vol'u sci'ig'i al mi vi'a'n nom'o'n,” dir'is la moŝt'o, sid'iĝ'ant'e kaj mal'ferm'ant'e grand'eg'a'n registr'o'libr'o'n kun la blazon'ŝild'o de Angl'uj'o.
“Le'o.”
“Kiom aĝ'o'n vi hav'as?”
“Mi hav'as tri'dek jar'o'j'n.”
“Kia'n meti'o'n?”
“Mi hav'as neni'a'n; mi est'is ofic'ist'o ĉe la ministr'ej'o, sed mi for'las'is mi'a'n ofic'o'n por util'ig'i mi'a'j'n sci'ad'o'j'n ali'a'manier'e.”
“Vi do est'as spert'a?”
“Mi ricev'is sufiĉ'e bon'a'n instru'ad'o'n.”
“Ni hav'as, kiel an'o'n de ni'a societ'o, rimark'ind'a'n helen'ist'o'n, Li'a'n Moŝt'o'n Burlanon.”
“Mi aŭd'is pri li, sed li far'is mult'e da erar'o'j en si'a Orfe'a traduk'o.”
“Ni hav'as Li'a'n Moŝt'o'n Gastrukon, la orientalist'o'n.”
“Kiu mult'e erar'is en si'a stud'ad'o pri la poet'o Sadi'o.”
“Ĉu vi parol'as arab'e?”
“Jes, sinjor'o.”
“Ni ankaŭ hav'as kon'at'a'n arkeologi'ist'o'n.”
“Li'a Moŝt'o Starleo. Se mi hav'us la honor'o'n li'n kon'i, mi pruv'us al li, ke li du'foj'e erar'is pri la dat'o'j, kiu'j'n li fiks'is al la egiptaj konstru'aĵ'o'j.”
“Ĉu vi ankoraŭ kon'as Li'a'n Moŝt'o'n Galbion?”
“La astronomi'ist'o?”
“Jes.”
“Tre bon'e, per li'a'j verk'o'j.”
“Ĉu li ankaŭ erar'is?”
“Pli ol la ali'a'j, ĉar mi el'trov'is stel'o'n kies ekzist'o'n li eĉ ne suspekt'is kaj kiu'n mi montr'os al li kiam ajn li dezir'os, stel'o'n, kiu mezur'as kvar'obl'e la ĉirkaŭ'o'n de la ter'o.”
“Nu, sinjor'o, ĉu vi sci'as ĉio'n?”
“Preskaŭ, sinjor'o.”
“Kaj vi nun dezir'as sci'i ĉu vi pov'as manĝ'i tri'dek kolomb'o'j'n en unu monat'o?”
“Ne, sinjor'o, mi dezir'as akir'i per kia ajn rimed'o, se nur ĝi est'os honest'a rimed'o, kvin'dek mil frank'o'j'n antaŭ ol monat'o, ĉar nur tiel mi pov'os edz'iĝ'i je la vir'in'o kiu'n mi am'as.”
“Nu, sinjor'o, mi far'os pli mult'e por vi, se vi merit'os la premi'o'n; mi mem prezent'os vi'n al la reĝ'o kaj al'las'ig'os vi'n en ni'a'n societ'o'n.”
Kiel dank'o Le'o klin'ig'is la kap'o'n. Sro. Lenisdalo daŭr'ig'is:
“Ni do dir'as: neni'a'n ofic'o'n?”
“Jes, Vi'a Moŝt'o.”
“Kie vi nask'iĝ'is?”
“Parizon.”
“Kaj kie vi nun loĝ'as?”
“Ĉe la Hotel'o Nigr'a Leon'o, Terrura Strat'o.”
“Tre bon'e. Nun, jen'a'j est'as la kondiĉ'o'j de la trakt'aĵ'o. Vi pov'as manĝ'i kaj trink'i ĉio'n, kio'n vi dezir'as; sed, ĉiu'tag'e, dum unu monat'o, je la ses'a vesper'e, vi manĝ'os rost'it'a'n kolomb'o'n. Du el ni ĉe'est'os vi'a'n manĝ'o'n kaj skrib'os raport'o'n pri tio, kio okaz'os. La kolomb'o dev'as est'i tut'e manĝ'it'a. Se vi for'las'as la prov'o'n vi ne pov'os re'e konkur'i; mal'san'iĝ'ant'e kaŭz'e de tiu ĉi nutr'ad'o vi ricev'os kvin cent frank'o'j'n por la el'spez'o kaŭz'it'a de la mal'san'o; mort'int'e, kiel la tri konkur'ant'o'j pri kiu'j mi ĵus parol'is al vi, vi est'os en'ter'ig'it'a je la kost'o de la societ'o kaj la kaŭz'o de vi'a mort'o est'os gravur'it'a sur vi'a'n tomb'ŝton'o'n.”
“Mi mult'e dank'as vi'n pro ĉiu'j tiu'j inform'o'j, Vi'a Moŝt'o, sed, ĉu vi permes'as al mi far'i demand'o'n al vi?”
“Parol'u.”
“Ĉu vi'a societ'o ne propon'is premi'o'n pri kelk'a'j scienc'a'j problem'o'j solv'ot'a'j ter'kultur'e, histori'e, astronomi'e, lingv'e?”
“Ne. Ĉio tio tut'e ne interes'as ni'n. Ni antaŭ ĉio pli'vol'as sci'i la kapabl'o'n de la hom'a korp'o.”
“Vi bon'e kompren'as, Vi'a Moŝt'o, ke mi pli'vol'us util'ig'i mi'a'n spert'ec'o'n ol mi'a'n stomak'o'n.”
“Ĉu vi ne bezon'as kvin'dek mil frank'o'j'n?”
“Jes, Vi'a Moŝt'o.”
“Nu, tio est'as la sol'a rimed'o por ili'n akir'i. La ofic'o'j kiu'j'n ni'a'j sci'ul'o'j ating'is est'os nur honor'al'port'ant'a'j ofic'o'j de kiu'j nur ili'a mem'am'o ricev'as i'o'n. Tiel, ni bon'e inter'konsent'as, ĉu ne?” daŭr'ig'is li'a moŝt'o, “tri'dek rost'it'a'j'n kolomb'o'j'n, de hodiaŭ la 31’a de Juli'o ĝis la 1’a de Septembr'o.”
“Kie mi dev'as manĝ'i tiu'n manĝ'o'n?”
“Kie vi vol'as.”
“Ĉe mi,” dir'is Peters.
“Jes,” dir'is la moŝt'o, kaj Peters demand'is:
“Ĉu Vi'a Moŝt'o permes'os al mi, se tiu ĉi sinjor'o merit'os la premi'o'n, far'i cirkuler'a'j'n prospekt'o'j'n pri mi'a hotel'o kaj pri'skrib'i en ili tiu'n ekster'ordinar'a'n ag'o'n?”
“Mi konsil'iĝ'os kun la societ'o pri tio.”
“Kiel bon'a est'as Vi'a Moŝt'o!”
Li'a moŝt'o daŭr'ig'is:
“Adiaŭ, sinjor'o, bon'a'n sukces'o'n. Mi varm'eg'e dezir'as tio'n pro vi kaj pro la scienc'o, kaj se vi sukces'os, kiel mi antaŭ'e dir'is al vi, la favor'o de la reĝ'o est'os vi'a kaj la plej grand'a'j dom'o'j de Londono est'os mal'fermat'a'j al vi.”
“Nu!” al si dir'is Le'o, el'ir'ant'e el la dom'o ĉiam akompan'it'e de Peters, “kia bon'o est'is lern'i latin'a'n, grek'a'n, arab'a'n, ital'a'n, hispan'a'n, angl'a'n, german'a'n lingv'o'j'n, histori'o'n, geometri'o'n, astronomi'o'n, ter'kultur'o'n, biologi'o'n, fizik'o'n, ĥemi'o'n kaj la moldan-valakan lingv'o'n?—se mi dev'as manĝ'i tri'dek kolomb'o'j'n en unu monat'o por edz'iĝ'i je ŝi kiu'n mi am'as kaj akir'i kvin'dek mil frank'o'j'n. Ho! scienc'o, vi est'as nur vant'aĵ'o!”
La sam'a'n tag'o'n Le'o ek'labor'is.
Ok tag'o'j'n post'e ili'a'j moŝt'o'j Burlano kaj Storelo, kiu'j vol'is est'i ĉe'est'ant'o'j dum la tut'a monat'o, re'ven'is, je la sep'a vesper'e, ĉe la Lenisdalan Moŝt'o'n.
“Nu?” dir'is tiu ĉi.
“Nu! li ankoraŭ manĝ'is kolomb'o'n hodiaŭ.”
“Tut'e?”
“Tut'e.”
“Li est'as fort'ul'o.”
La 15’an de Aŭgust'o, Sro. Lenisdalo dir'is al la ĉe'est'int'o'j:
“Kaj pri ni'a konkur'ant'o, ĉu li est'as mal'viv'a?”
“Tut'e ne.”
“Li ĉiam manĝ'as kolomb'o'n?”
“Ĉiam.”
“Rost'it'a'n?”
“Rost'it'a'n.”
“Tut'e?”
“Tut'e.”
“Bon'e! li preter'pas'is la du'a'n period'o'n.”
La 25’an, li mem ir'is por vid'i Le'o'n, kiu'n li preskaŭ ne re'kon'is. Ni'a hero'o hav'is fajr'a'j'n okul'o'j'n kaj aspekt'o'n febr'a'n.
“Kiel vi san'as?” demand'is al li la prezid'ant'o de la societ'o.
“Tre mal'bon'e.”
“Kaj vi persist'as?”
“Jes.”
“Vi est'as la Velington'o de la kolomb'o'j!”
Sro. Lenisdalo vol'is ĉe'est'i mem la tri last'a'j'n manĝ'o'j'n, kiu'j'n Le'o pov'is manĝ'i nur ŝtop'ant'e la naz'o'n, tiel mal'bon'a ŝajn'is al li la kolomb'a odor'o.
Kiu iam kred'us, ke tiu ĉi bird'et'o tiel fam'a pro si'a fidel'ec'o tiel mal'bon'iĝ'us post'temp'e?
La 30’a de Aŭgust'o, si'n prem'is la londona popol'o al la pord'o de la gast'ej'o de Sro. Peters. Est'is mal'facil'e protekt'i Le'o'n kontraŭ la entuziasm'o, kiu'n li inspir'is. Manĝ'int'e la last'a'n kolomb'o'n li dev'is, kvankam kor'tuŝ'it'e de si'a triumf'o kaj sufok'it'e per stomak'a'j dolor'o'j, star'i apud la fenestr'o kaj salut'i la popol'aĉ'o'n de la kvartal'o, al kiu Sro. Peters far'is ĉiu'tag'a'n parol'ad'o'n.
Kelk'a'j spert'ul'o'j ven'is el Skot'uj'o por vid'i Le'o'n, sed ili pov'is li'n vid'i nur tra la ŝlos'il'tru'o, kaj por tio don'is almenaŭ kvin funt'o'j'n al Peters.
La 2’an de Septembr'o est'is gajn'it'a la premi'o. Sro. Peters vend'is al angl'a turist'o, kiu antaŭ'e aĉet'is du'cent tri dek'a'n baston'o'n de Voltaire, la vest'o'n kiu'n Le'o port'is dum la tut'a temp'o de la prov'o. Li vend'is tiu'n ĉi vest'o'n po kvin cent funt'o'j'n kaj la kolekt'ant'o ne don'us ĝi'n po kvin mil. Fin'e, la 3’an de Septembr'o 1839 oni leg'is en la Times:
Sen'dub'e ni'a'j leg'ant'o'j aŭd'is pri tiu ĉi jun'a franc'o kiu si'n prezent'is est'int'a'n monat'o'n, kiel konkur'ant'o je la premi'o propon'it'a de Sro. Lenisdalo kaj ĉiu'j an'o'j de la Londona Scienc'a Societ'o.
Ni ĝoj'as anonc'i, ke la premi'o est'as gajn'it'a de la jun'a franc'o sub kies fenestr'o de ok tag'o'j kaj ankoraŭ nun'temp'e amas'iĝ'as grand'a, sci'vol'a kaj entuziasm'a ĉe'est'ant'ar'o.
La tri'dek kolomb'o'j est'is integral'e manĝ'it'a'j kaj ili'a'j ost'o'j konserv'it'a'j, por ke ili est'u prezent'it'a'j kaj met'it'a'j en la muze'o'n kun'e kun raport'o pri la afer'o.
Oni memor'as, ke antaŭ tiu ĉi jun'ul'o, pli ol cent tri'dek konkur'ant'o'j for'las'is la konkur'o'n post ok aŭ dek-kvin'tag'a pen'ad'o kaj ke tri el ili mort'is.
Tial dev'as ĝu'i tiu ĉi jun'ul'o bon'eg'a'n stomak'o'n kaj fortik'a'n energi'o'n. Hieraŭ oni don'is al la jun'ul'o, Sro. Le'o, la premi'o'n kaj or'a'n medal'o'n. Bel'a parol'ad'o est'is far'it'a pri la okaz'o de Li'a Moŝt'o Burlano, la bon'e'kon'at'a helen'ist'o. Li'a Moŝt'o Lenisdalo mem respond'is la parol'ad'o'n per bel'eg'a teori'o pri la de'ven'o de la religi'o'j kaj la nask'iĝ'o de la lingv'o'j. Ni ĝoj'as pov'i sci'ig'i al ni'a'j leg'ant'o'j, ke ne est'as Sro. Le'o ordinar'a hom'o, kiu'n la esper'o gajn'i la premi'o'n incit'is konkur'i; li est'as spert'ul'o, literatur'ist'o de la unu'a rang'o. Tial, li far'is la prov'o'n de pur'a sci'vol'o. La pruv'o de tio est'as, ke li don'is dek mil frank'o'j'n al la mastr'o kiu rost'ig'is la kolomb'o'j'n. La sam'a'n vesper'o'n oni prezent'is li'n al la reĝ'o. La reĝ'a Moŝt'o far'is al li donac'o'n de tabak'uj'o riĉ'ig'it'a per diamant'o'j kaj long'e inter'parol'ad'is kun li pri la impres'o'j kiu'j'n la mult'e ripet'it'a'j kolomb'o'j far'as al la hom'a organism'o. La hispan'a ambasador'o tuj skrib'is al la reĝ'in'o pet'ant'e la kruc'o'n de Isabelo la Katolik'a por Sro. Le'o. Princ'o Kurzofo propon'is kvin'dek mil rubl'o'j'n al la venk'int'o se li nur vol'os re'e far'i la prov'o'n en Rus'uj'o, sed Sro. Le'o, kies famili'o kaj interes'o vok'as Parizon, bedaŭr'ind'e rifuz'is tiu'n propon'o'n, dir'ant'e, ke du'a'n prov'o'n li ne pov'us far'i, tial ke tio kio'n li sufer'is est'as ne'esprim'ebl'a.
La 15’an de Septembr'o 1839 si'n prezent'is Le'o ĉe Sro. Lebrune, kiu'n li trov'is, kun'e kun li'a fil'in'o, en la sam'a ĉambr'o en kiu unu jar'o antaŭ'e li li'n adiaŭ'is.
“Nu?” dir'is la patr'o. “Jen sep'dek kvin mil frank'o'j,” dir'is Le'o, el'tir'ant'e el si'a poŝ'o dek kvin bilet'o'j'n po kvin mil frank'o'j.
“Du'dek kvin mil frank'o'j pli!” ek'kri'is Sro. Lebrune mir'ig'it'e, dum Juli'o pal'iĝ'is de kor'tuŝ'ec'o kaj ruĝ'iĝ'is de ĝoj'o.
“Jes, ne nur mi akir'is mon'o'n, sed oni far'is al mi donac'o'j'n kiu'j'n mi vend'is por du'dek kvin mil frank'o'j.”
“Kaj vi ŝuld'as ĉio'n tio'n al vi'a instru'it'ec'o?”
“Jes,” respond'is Le'o, ek'ĝem'ant'e, ĉar li ne vol'is konfes'i la font'o'n de si'a riĉ'ec'o.
“Tial, se vi hav'os fil'o'j'n vi dev'os far'i spert'ul'o'j'n el ili.”
“La diabl'o mi'n pren'u se mi eĉ instru'as al ili la leg'ad'o'n!” dir'is al si Le'o. Kaj li edz'iĝ'is je Juli'o kaj est'is feliĉ'eg'a kaj li hav'is du infan'o'j'n kiu'j, malgraŭ la ĵur'o al si mem far'it'a de la patr'o, est'as mir'eg'ind'ul'o'j kiu'j en'ir'is jam la voj'o'n kiu al'konduk'as al la Akademi'o.
Nun'temp'e, kiam Le'o jam ne bezon'as si'a'n sci'ad'o'n por viv'i, li pov'as util'ig'i ĝi'n. Li jam el'don'is si'a'n traduk'o'n de arab'a'j kant'o'j, kiu hav'ig'is al li nom'o'n inter la traduk'ist'o'j kaj jam pag'is al li tri'dek du frank'o'j'n kaj kvin'dek centim'o'j'n laŭ la trakt'aĵ'o far'it'a kun la el'don'ist'o, laŭ kiu li ricev'is la du'on'o'n de la gajn'o—la verk'o produkt'is jam gajn'o'n da ses'dek kvin frank'o'j'n.
Ĉu tiu ĉi histori'o pruv'as, ke oni dev'as mal'estim'i la scienc'o'n? Tut'e ne! Ĝi nur pruv'as, ke oni dev'as postul'i de ĝi nur tio'n, kio'n ĝi dev'as don'i: la labor'o'n ĉiam; la fam'o'n, ne oft'e; la ne'kon'at'ec'o'n, oft'e; la riĉ'ec'o'n, neniam.
Ĉu ĝi pruv'as, ke oni dev'as mal'estim'i la kapric'o'j'n de la angl'o'j? Tut'e ne! Ĉar, kiel oni vid'as, la kapric'o'j de kelk'a'j pov'as serv'i la feliĉ'o'n de ali'a'j kaj ĉiu'j voj'o'j sur kiu'j oni ir'as por ating'i la feliĉ'o'n est'as bon'a'j, se nur oni ĝi'n ating'as.
Do kio'n ĝi pruv'as?
Ĝi pruv'as neni'o'n.
Ho, jes! ĝi pruv'as, ke la kolomb'aĵ'o est'as ne'digest'ebl'a karn'o kaj, ke Di'o uz'as ĉiu'j'n rimed'o'j'n por help'i tiu'j'n, kiu'j hav'as neni'o'n pri kio riproĉ'iĝ'i!
Not'o de la tekst'prepar'int'o:
Mi korekt'is kelk'a'j'n mis'pres'aĵ'o'j'n de la original'a libr'o.